Wir schaffen das

De Beukweek 2025 viel – toeval of niet – samen met het 10-jarig jubileum van Angela Merkels most famous three words waarmee ze in 2015 de deur van Duitsland openzette voor vluchtelingen. We bezochten in drie dagen evenzovele gebieden waar een grootschalige transitie is geweest of nog gaande is: de steenkoolmijnen rond Essen-Duisburg (Zeche Zollverein), het Museum Insel Hombroich en de bruinkoolafgravingen bij Hambach.

In de bijdrage van Dorien de Wit is te lezen wat we hebben gezien en beleefd. In dit stukje wil ik het hebben over een Kulturunterschied tussen Duitsland en Nederland dat erg duidelijk werd tijdens ons werkbezoek vlak over de grens. Er was namelijk een opvallende overeenkomst tussen de projecten: steeds was er een kloek besluit genomen om iets te doen. En die besluiten gingen over grote zaken: het sluiten van steenkolenmijnen, het stoppen met bruinkoolwinning of het transformeren van een voormalig raketlanceerstation van de NAVO tot een museumpark. Bold decision making of, meer toepasselijk: wir schaffen das. We gaan het gewoon doen en we’ll cross that bridge when we get there.

Tagebau

Interessant genoeg benadrukten onze gesprekspartners steeds dat het nemen van een majeur besluit niet gepaard ging met een doordacht proces of uitvoeringsplan. Er was nu eenmaal een situatie die om een besluit vroeg, om duidelijkheid op korte termijn.
Soms was wel bijstelling nodig. Bij de bruinkoolmijnen bijvoorbeeld was voor het stoppen met de winning een einddatum vastgesteld, maar die werd flink opgeschoven toen de Duitse energievoorziening, die voor meer dan 50% afhankelijk was van Russisch gas, in de knel dreigde te komen vanwege de Oekraïne-oorlog. Vervolgens trokken de Groenen die na verkiezingen groot waren geworden, de einddatum terug naar 2030, met als tegemoetkoming aan energieleverancier RWE dat die tot die tijd de bruinkoolwinning in het Ruhrgebied mag intensiveren.

Door deze en andere wijzigingen in planning en scope zijn er spookdorpen ontstaan waar nog maar een handvol mensen woont. Deze diehards en de vertrokken bewoners plus nieuwe belangstellenden worden betrokken bij initiatieven om weer leven in de dorpen te krijgen. Het is voor het Nederlandse gevoel van trots aardig om te vermelden dat voor dit soort complexe processen met participatie van boze en teleurgestelde bewoners Nederlandse expertise wordt ingezet.

Ecologische herstructurering

Ook bij Insel Hombroich was het eenzelfde besluitvaardigheid die de aankoop van het NAVO- raketstation mogelijk maakte. Er was van alles onduidelijk: wie er precies over de grond ging, wat er wel of niet mocht of moest blijven staan. Mecenas Karl Heinrich Müller kocht het terrein aan, vroeg beeldhouwer Erwin Heerich om de gebouwen te ontwerpen (wat deze nog nooit gedaan had) en er ontstond gaandeweg een prachtig park met kunst, studio’s voor beeldend kunstenaars, musici en andere creatievelingen.
Na 30 jaar zijn veel van de gebouwen toe aan vernieuwing. De de eerste stappen zijn al gezet door de gebouwen te voorzien van aardwarmte en isolerend glas. Volgens onze gids is het een voortdurende uitdaging om artistieke ontwikkeling, de oase van rust en vernieuwing/renovatie te combineren.

Hoe kan dat nou?

Deze stoere Entscheidungsmaschienerie heeft wel iets nodig. Het Wir schaffen das van Merkel, het ferme besluit na de kernramp in Fukushima om de Duitse kerncentrales te sluiten. Bij de bruinkoolmijnen is het de RWE die de beslissingen mogelijk maakt. Dit is een enorm bedrijf met wereldwijde vertakkingen in de energie van zon, wind en fossiele bronnen dat in staat is enorme (des)investeringsbeslissingen te nemen. Zoals de winning op korte termijn sterk uitbreiden en geen immense mijnkraters achterlaten, maar natuurgebieden met nieuwe meren, parken en bossen. Wat maakt het besluit van ondernemer Müller mogelijk om ondanks vele onzekerheden een voormalig militair terrein aan te schaffen? Is het de machts- en geldfactor? Of is er toch meer?

Ja, wie soll Ich es sagen

In het begin van dit artikel noem ik het Kulturunterschied. Cultuur speelt zeker een rol. Letterlijk, maar ook in de zin van visie, kwaliteit, verbeelding, een doordacht ontwerp laten maken. De spreekwoordelijke Duitse grondigheid hebben we in ons werkbezoek gezien. Het is ook geloof in maakbaarheid en in het vakmanschap van de mensen die bij de transformatie worden ingeschakeld. Beeldhouwer Heerich was geen architect en heeft toch in Hombroich prachtige gebouwen ontworpen. De Tagebau-kraters gaan gevuld worden tot een groot meer en als dat niet lukt met water uit de Rijn, verzint een slimmerik vast wel iets anders. De slogan van een bekend Duits automerk “Vorsprung durch Technik” geldt ook buiten de autowereld.
De kern is eigenlijk dat het versimpelen van een probleem niet werkt. Maak het complexer, uitdagender en stel hoge eisen aan de kwaliteit, in alle opzichten. Hak knopen door, beslis – en graag met een beetje tempo, want die duidelijkheid is fijn. En laat Nederlandse collega’s meehelpen om het draagvlak te vergroten. Dan gaat het lukken!

De Beuk Studiereizen – voor al uw maatschappelijke ontdekkingsreizen!