Het bestaande benutten voor beweging
Verlaten dorpen opnieuw tot leven brengen. Een treurige afgraving omtoveren naar een enorm meer met veel vertier en groen eromheen. Activisten, van huis en haard verdreven mensen en gelukzoekers bijeenbrengen.
Een prachtige illustratie van ‘het bestaande benutten voor beweging’. Afgelopen jaar raakten we als Beukcollega’s geïnspireerd door pleidooien om vernieuwing te zoeken in het bestaande. Daarom kozen wij dit als thema voor onze jaarlijkse ‘beukweek’: een aantal dagen op stap met elkaar, met open ogen en oren. We togen naar Nordrhein-Westfalen in Duitsland, feitelijk net over de grens. Op drie plekken doken we in mooie voorbeelden.
Essen: nieuwe activiteiten op terrein Zollverein
Het eerste is het Ruhrmuseum op Zollverein in Essen. De vroegere steenkolenmijn, ooit de modernste ter wereld, sloot in 2001 en werd tot Unesco Werelderfgoed verklaard. Het museum en tal van andere gebouwen in de industriële omgeving werken toe naar een gebied met totaal nieuwe recreatieve, culinaire en culturele functies. De geschiedenis is overal te voelen tussen oude rails, schoorstenen en doorgeschoten groen. Het verleden, zoals uitgebreid verbeeld en toegelicht in het museum, maakt indruk. De toekomst laat nog veel ruimte voor verbeelding en initiatief.
Hombroich: kunst op voormalige raketbasis
Het tweede voorbeeld vonden we bij Neuss, net onder Düsseldorf: het Museum Insel Hombroich. De rijke zakenman en kunstliefhebber Karl Heinrich Müller kocht in de jaren 80 van de vorige eeuw een flink stuk land en liet dat ontwikkelen tot een landschapspark. Hij liet gebouwen ontwerpen om zijn omvangrijke kunstcollectie onder te brengen en nodigde kunstenaars uit om in het park enorme ‘walk-in beelden’ te ontwerpen. In 1994 kocht hij het ernaast geleden terrein van een opgeheven NAVO-raketbasis erbij. Aan de bestaande NAVO-gebouwen voegden kunstenaars nog weer nieuwe bouwsels toe. Onder andere het Haus für Müsiker van architect Raimond Abraham, die als lijfspreuk heeft dat de beste ontwerpen van gebouwen de ontwerpen zijn die niet worden uitgevoerd. Er is op het terrein veel ruimte voor artists in residence en ateliers. Dwalend door het prachtige park kom je de ene na de andere verrassing tegen: een groen doolhof van kruidenbedden, een fantastisch gebouw van de Japanse architect Tadao Ando, stenen en stalen kunstwerken die soms naar het NAVO-verleden verwijzen, maar ook ineens een bever in een van de vijvers vol waterplanten. Het geheel wordt gerund door een stichting met veel vrijwilligers en kunstenaars. Zolang er geld en mensen zijn, zal het als fijne plek blijven bestaan. Wij vroegen ons wel af of het in de toekomst niet wederom voor defensieactiviteiten geconfisqueerd zou kunnen worden…
Bruinkoolgebied: een meer en levendigheid in verlaten dorpen
Het derde en meest tot onze verbeelding sprekende voorbeeld van ‘het bestaande benutten voor verbeelding’ is het bruinkoolgebied Hambach. Sinds 1972 is daar bruinkool gedolven. Dat wil zeggen: diep in de grond was bruinkool te vinden, alles daarboven werd afgegraven, inclusief dorpen en (oer)bossen. Decennialang werden dorpelingen en boeren uitgekocht en ’overgeplaatst’ naar nieuwe wijken een stuk verderop, waarna er een lelijk landschap over bleef, met monsterlijke machines en transportinfrastructuur voor bruinkool.
Een paar jaar geleden besloot de politiek dat er een einde aan de bruinkoolwinning moest komen en dat een vijftal dorpen, die al vrijwel onbewoond waren, toch konden blijven bestaan. Het Nederlandse stedenbouwkundig bureau MUST kreeg de opdracht om een plan te maken om het verlaten en afgegraven gebied om te toveren tot een leefbare en aantrekkelijke omgeving. Stedenbouwkundige Robert Broesi van MUST Köln toonde ons door hen ontworpen plannen, nam ons mee langs de afgravingen, de ontruimde en de vervangende dorpen, introduceerde ons bij volhardende bewoners en professionals die werken aan die waanzinnige opgave!
Binnen tien jaar – is het plan – zullen de 300 meter diepe terrasvormige afgravingen langzaamaan gaan vollopen met water uit de Rijn. De verlaten dorpen, nu grotendeels zonder enige voorziening, sporadisch benut voor huisvesting van vluchtelingen, zullen dan weer bewoond zijn. Inmiddels is een prijsvraag uitgeschreven hoe de nog bestaande kerk omgebouwd kan gaan worden om een bruisend dorpscentrum te worden, en wordt gewerkt aan het betrekken van Wohngemeinschaften, voor nieuwe bebouwing in een Collectief Particulier Opdrachtgeverschap constructie. In een ander dorp zijn plannen gemaakt om de meer dan aantrekkelijke onbewoonde huizen binnenkort met 150 tegelijk in de markt te zetten. Tegelijkertijd worden ingrepen gedaan om slechte woningen te slopen en de loperuit te rollen voor slimme verdichting plus parkaanleg plus basisvoorzieningen zoals scholen en kinderopvang. In een oude boerderij is een café/ontmoetingsplaats gevestigd waar ex-inwoners, belangstellenden en activisten uit de omgeving bijeen komen om te bouwen aan een nieuwe gemeenschappen.
Voor ons als Beukers waren onze belevingen aanleiding om gezamenlijk te filosoferen over onze eigen professionele en persoonlijke ontwikkeling en voor ons als Beukcollectief. Wat zijn waardevolle elementen die je zeker wilt behouden? Welke tradities, bouwstenen, kracht en uitstraling neem je mee naar de komende tijd? En hoe bouw je voort, hoe benut je ook het bestaande voor beweging: welke vernieuwing in ons vak en in onze samenwerking kunnen we vormgeven, geïnspireerd door overtuiging, visie en nog onderbenutte talenten? Onder de indruk van wat we gezamenlijk beleefden in deze Beukweek, gaan we daar de komende tijd over door: nieuwe ideeën uitwerken, uitdagende projecten vormgeven. Dat is nou precies waar die jaarlijkse Beukweek ons steeds weer toe inspireert.