Energietransitie van droom naar daad
Al een jaar of vier ben ik betrokken bij de energietransitie in Leiden, de stad waar ik woon. Als wijkambassadeur help ik allerlei bewonersinitiatieven. Daarbij gaat het om de woningen energiezuiniger maken, warmtebronnen vinden en – recentelijk – experimenteren met warmteopslag. Goed bezig, zult u zeggen.
De realiteit is dat het best lastig is om mensen in beweging te krijgen. Het besef van nut en noodzaak is er wel en vaak ook wel de motivatie om mee te werken aan een andere manier van energiegebruik. Waarom gaan mensen dan niet tot actie over? In de sociologie komt in dit verband het begrip ‘agency’ naar voren: handelingsbekwaamheid of de mate waarin individuen in staat zijn een eigen keuze te maken en daarnaar te handelen.
Ik herken best veel factoren die de agency belemmeren om actief deel te nemen in de energietransitie.
- “Ik heb er geen verstand van. Hoe weet ik nu wat ik het beste kan doen?”
De producten, de merken, de terminologie – alles is onbekend. Het is ondoorzichtig wat er te koop is, of de prijs van iets in verhouding staat tot wat het levert, et cetera. Niet zelden wordt de consument het bos in gestuurd met een hoogtechnisch verhaal, dat vervolgens door aanbieder 2 volledig onderuit wordt gehaald.
Als wijkambassadeurs proberen we te ontzorgen met onafhankelijk advies over maatregelen en de keuze voor leveranciers en installateurs. Wat erg helpt, is collectief aan de slag gaan: georganiseerde bewoners maken elkaar enthousiast voor mogelijkheden en delen hun kennis, plus halen ze meer uit hun investeringen door de schaalvergroting. - “Moet ik er zo’n smak geld aan uitgeven?”
Verduurzamen is inderdaad niet gratis.
Maar het is niet zomaar geld uitgeven, het is investeren in je huis (en in de toekomst). Alleen al financieel. De gasprijzen zijn niet alleen de afgelopen maanden gestegen; sinds pakweg vier jaar is de gasprijs minstens 300% hoger geworden. Zonnepanelen, installaties voor duurzame verwarming zoals warmtepompen en PVT-systemen zijn daarentegen sterk in prijs gedaald. Dit maakt het terugverdienen van de investering in isolatie, efficiënte verwarmingssystemen en gebruik van hernieuwbare bronnen (zon, lucht, bodem) een simpele rekensom. Bovendien hebben gemeenten duurzaamheidsleningen met zeer gunstige voorwaarden en zijn er subsidies mogelijk bij gemeente, provincie of rijk. Die steun krijg je niet voor de aanschaf van een nieuwe keuken en daarbij denken maar weinig mensen aan de terugverdientijd. - “Kan de overheid niet gewoon voor alternatieven zorgen?”
Mensen verwachten dat de overheid wel een alternatief voor aardgas regelt, want zo ging het ook in de jaren 60 toen Nederland overging van kolen naar aardgas.
Gelukkig hebben we geen overheid die burgers en bedrijven dwingend veranderingen oplegt. Stimuleren door informatie, aanbevelingen en ondersteuning gebeurt wel volop. Bijvoorbeeld over de Trias Energetica, een driestappenstrategie om energiezuinig te ontwerpen en te bouwen.* - “Ik heb geen vertrouwen meer in de overheid.”
Niet alleen op het gebied van vaccineren wordt de overheid met argwaan bejegend. In Leiden bijvoorbeeld begeleiden we een burgerinitiatief dat mogelijkheden wil verkennen voor energieopwekking uit nabijgelegen oppervlaktewater en nu is in reactie daarop een tegenbeweging ontstaan die bewust desinformatie verspreidt en alles wat de gemeente zegt, tegenspreekt.
Als wijkambassadeurs zijn we met de universiteit Leiden het begrip agency aan het verkennen. Samen met studenten voeren we gesprekken in de stad en doen we onderzoek naar manieren om de handelingsbekwaamheid te vergroten.
Ik adviseer wijkbewoners om niet te wachten wat de gemeente onderneemt met warmtenet en zo, maar te beginnen met hun eigen woning. Hoe kun je daar je energieverbruik terugbrengen? Daarna kun je bekijken welke duurzame opties voor warmte en koeling passen in jouw specifieke situatie en of samenwerken met de buren of de buurt loont.
Het maakt me blij dat heel veel Leidenaren al een duurzamere levensstijl zijn gaan omarmen. De laatste tijd lijkt het minder van belang dat energiezuinig wonen geld oplevert. Steeds vaker doen mensen het om een bijdrage te leveren aan oplossing van de klimaatproblematiek, uit solidariteit met ‘Groningen’ of omdat ze graag een goed huis willen nalaten aan de volgende generatie, zoals een 80-plusser me toevertrouwde. Dat noem ik nog eens agency.
Zie de website van GaGoed Leiden.
Trias Energetica is in de bouwwereld een algemeen geaccepteerd handelingsperspectief.
De strategie is al in 1979 ontwikkeld door een studiegroep aan de TU Delft. Internationale bekendheid ontstond na een wetenschappelijke conferentie in 1996.