Sociale duurzaamheid organiseren

In gebiedsontwikkeling klinkt al jaren de ambitie door om de wereld van stenen en asfalt te verbinden met de wereld van mensen en groen. Helaas lukt het maar zelden goed. Actoren uit die werelden zitten niet met elkaar aan tafel en maken allemaal apart hun eigen plannen en begrotingen. Ze spreken elkaars taal niet, werken vanuit verschillende waarden. Als ze elkaar treffen, begrijpen ze elkaar slecht en gaat het meer over problemen dan over oplossingen.
Als adviseur leefbaarheid in een gemeentelijke Commissie Omgevingskwaliteit maak ik mee dat ontwikkelaars plannen presenteren die ze met behulp van architecten hebben uitgewerkt, zonder dat ze hebben nagedacht over de buren en de toekomstige bewoners en hun behoeften aan groen, ontmoeten en toegankelijke voorzieningen.

Ontwikkelwedstrijd

Kan dat anders? Ja natuurlijk. Tijdens een werkbezoek aan Wenen met collega’s zagen en hoorden we enthousiasmerende voorbeelden. Al sinds 1995 bestaat de ‘ontwikkelwedstrijd’, ingesteld om de kwaliteit van wonen te verhogen zonder bouwkosten en huren te laten stijgen. De gemeente nodigt voor een specifiek stuk grond ontwikkelaars, architecten en andere deskundigen uit om in een niet-anonieme aanbestedingsprocedure voor gesubsidieerde woningbouw te komen met realisatieconcepten voor bouwblokken. Alle projecten worden vervolgens getoetst aan het 4-pijlermodel, bestaande uit architectuur, economie, ecologie en sociale duurzaamheid. Het plan dat op elk van deze vier pijlers hoog scoort, mag uitgevoerd worden en komt in aanmerking voor subsidie.

Veel partijen betrokken vanaf het begin

Door deze werkwijze betrekken ontwikkelaars niet alleen architecten bij het maken van ontwerpen, maar van het begin af aan juist ook andere partijen. Variërend van experts op het gebied van openbare ruimte en groen, tot sociale en maatschappelijke partijen. Soms zijn dat wooncollectieven of woningcorporaties, soms organisaties voor zorg, welzijn of kinderopvang. En soms een partij die de betrokkenheid van (toekomstige) bewoners, gebruikers en omwonenden praktisch organiseert.
Wenen scoort niet voor niets zo hoog op de ladder van leefbare steden. Door te zorgen dat alle partijen vroegtijdig en gelijkwaardig met elkaar aan tafel zitten, zijn de stenen en mensen en groen zichtbaar verbonden. De kwaliteit van de openbare ruimte is hoogwaardig, met veel groen, speel- en ontmoetingsruimte. Auto’s zijn in de nieuwe buurten veelal buiten beeld. De begane grond kent geen gesloten muren maar winkels, werkplekken, horeca en publieke voorzieningen. Het straatbeeld is levendig, als een artist impression, maar dan eentje die werkelijkheid is geworden! Woongebouwen hebben vrijwel overal gemeenschappelijke binnen- en buitenruimtes. Vaak zijn er woningen toegevoegd voor specifieke groepen huurders met zorg of begeleiding.

Buurtontwikkeling

Veel aandacht wordt ook besteed aan buurt(schaps)ontwikkeling. ‘Buurten vormen het geraamte voor sociale interactie in een stad’, zo luidt de filosofie. Daarom is het cruciaal om communicatie in een vroegtijdig stadium te starten, zodat planning en communicatie elkaar versterken. Nadrukkelijk wordt onderzocht hoe de wensen en behoeften van buren en bestaande buurten bediend kunnen worden. Zo voorkom je een teveel aan kappers of fietsenzaken en bevorder je dat de nieuwe buurt voorziet in wat nog ontbrak in de omgeving. Vanuit die overtuiging worden bewoners en belanghebbenden gefaciliteerd met werkruimte en ondersteuning gedurende het hele proces van planning en realisatie en soms ook nog een tijd daarna.

Betaalbaarheid

Voor de gemeente Wenen en de Internationale Bouwtentoonstelling (IBA Wien) 2022 is ook betaalbaarheid een belangrijk principe. Dat gaat niet alleen om betaalbare huren, maar het gaat er ook om dat mensen het in het dagelijks leven kunnen rooien met de beschikbare middelen. Ook aan deze ambitie draagt het samenwerken met alle partijen vanaf de start bij. Met als resultaat dat er ruimtes zijn voor flexibel gebruik, gemeenschappelijke ruimtes en apparatuur, specifieke mogelijkheden voor ouderen en eenoudergezinnen, en slimme energiearrangementen. Zo worden gedeelde wensen en activiteiten gerealiseerd, terwijl zelforganisatie en gevoel van eigenaarschap worden bevorderd.
Rondlopend in Wenen, luisterend naar de verhalen van betrokkenen, vonden we het allemaal zo logisch en vanzelfsprekend klinken! Gelukkig zien we ook in Nederland voorbeelden waarin partijen elkaar vroegtijdig opzoeken en waarbij groen, leefbaarheid en communicatie vanaf het begin deel uitmaken van de plannenmakerij. De inspiratie uit Wenen biedt hoop dat deze aanpak zich zou kunnen ontwikkelen van incidentele projecten naar staande praktijk. Nederland kan toch niet achterblijven?

• Bron met nog meer voorbeelden en informatie:
  City Guide “Where do we live tomorrow’, IBA Wien, www.iba-wien.at/en
• Zie ook mijn blog Sociale duurzaamheid inspireert uit 2018.